Mật nhân – thảo dược chữa bách bệnh: Công dụng và cách sử dụng ra sao?

Mật nhân là vị dược liệu đã được nghiên cứu để điều trị các bệnh lý xương khớp, da liễu, hỗ trợ gan mật và tăng cường chức năng sinh lý nam giới. Loại cây đa công dụng này là gì, cách sử dụng ra sao, hãy cùng tìm hiểu qua bài viết dưới đây.

1. Cây mật nhân là cây gì?

Hình ảnh cây mật nhân.

Cây mật nhân có tên khoa học là Eurycoma Longifolia, thuộc họ thanh thất Simaroubaceae, chi Eurycoma hay còn gọi là cây bá bệnh, cây bách bệnh (do được cho là có khả năng chữa bách bệnh rất hiệu quả trong dân gian), lồng bẹt, tho nan (theo dân tộc Tày). Ngoài ra, còn có tên gọi khác như cây mật nhơn, cây hậu phác nam.

Mật nhân thuộc loài cây bụi, thân mảnh, lá kép, dễ sống tại những nơi khô cằn, cao khoảng 2-8m.

Hoa của cây bách bệnh lưỡng tính, thường mọc thành cụm và có màu đỏ nâu. Cánh hoa mềm nhỏ, hoa và bao hoa được phủ đầy lông và thường nở vào tháng 3-4 hàng năm. Quả mật nhân thuộc dạng quả hạch cứng, hình trứng và hơi dẹt, có rãnh dọc, khi chín có màu vàng đỏ.

2. Phân bố

Cây mật nhân phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới Đông Nam Á và Nam Á. Ở Việt Nam, thảo dược này phân bố rải rác ở các tỉnh vùng núi thấp (dưới 100m) và trung du các tỉnh Tây Nguyên và miền Trung. Do chịu được bóng nên có thể gặp dưới các tán rừng nguyên sinh, rừng thứ sinh.

3. Thành phần hóa học

Trong vỏ và gỗ cây mật nhân, đã chiết xuất được các chất như:

• Các hợp chất quassinoid có tác dụng diệt vi trùng sốt rét plasmodium, falciparum đã kháng thuốc
• Các hợp chất triterpen loại tirucallan
• Từ rễ phân lập được 3 quassinoid: eurycomanol, eurycomanol 2-0-b-D glucopyranosid và 13b, 18 0 dihydroeurycomanol.
• Các alkaloid loại canthin – 6- on được phân lập từ vỏ và gỗ
• Các alkaloid carbolin
• Từ vỏ cây ở miền Đông Nam Bộ Việt Nam đã xác định được thành phần hai chất đắng euricomalacton và 2, 6 dimethoxybenzoquinon. Ngoài ra còn campestrol và b-sitosterol.

4. Mùi vị

Mật nhân có tính mát, vị đắng, có tác dụng chính tới can và thận, bổ dưỡng cho người bị khí huyết hư, gân xương đau nhức.

5. Thu hái và chế biến

Mật nhân có thể tận dụng được hầu hết các bộ phận.

Trừ phần lá ra, hầu hết các bộ phận của cây đều có thể sử dụng làm thuốc như thân, rễ, vỏ thân và quả mật nhân. Các bộ phận của cây được thu hái vào thời điểm bất kì nào trong năm. Sau khi thu hai được bào chế thành dạng bột mịn, bột thô, chiết xuất bổ sung ở dạng viên nang hoặc chiết xuất chất lỏng từ gốc.

Quả được rửa sạch, phơi khô sử dụng trực tiếp. Rễ, thân cây và vỏ cây được chặt thành từng đoạn nhỏ, đem phơi khô hoặc sấy khô và bảo quản ở nhiệt độ mát, tránh ánh sáng và không khí trực tiếp.

6. Công dụng

Cây mật nhân (bách bệnh) có nhiều công dụng đã được y học cổ truyền và y học hiện đại nghiên cứu, được bào chế thành nhiều bài thuốc trị bệnh. Trong cuốn Cây thuốc và Động vật làm thuốc ở Việt Nam đã chỉ ra tác dụng dược lý của thảo dược này:

• Cao chiết từ mật nhân có tác dụng kháng ký sinh trùng sốt rét trong thử nghiệm nuôi cấy in vitro.
• Tăng cường sinh lý nam giới và nội tiết tố sinh dục nam trong huyết thanh
• Tác dụng lợi mật, không làm thay đổi thành phần của mật khi tiến hành thí nghiệm với chuột lang, tăng thải trừ BSP của gan thỏ so với đối chứng
• Làm chậm quá trình hư biến của gan chuột cống trắng gây nên do carbon tetraclorid
• Chữa ăn uống không tiêu, đầy bụng, tiêu chảy
• Chữa sốt rét, giải độc do uống nhiều rượu
• Chữa lưng đau mỏi do thấp, nhức mỏi tay chân
• Mật nhân chữa bệnh gout
• Trị bệnh chàm, ghẻ, mẩn ngứa

7. Mật nhân chữa bệnh gout hiệu quả hay không?

Theo nghiên cứu, loài cây bách bệnh này có hoạt chân khắc chế được những cơn đau do gout.

Theo nghiên cứu của Trung tâm Thông tin Công nghệ sinh học Quốc gia, Thư viện Y khoa Quốc gia Hoa Kỳ (ncbi.nlm.nih.gov), mật nhân làm giảm đáng kể nồng độ acid uric trong huyết thanh và huyết tương ở liều 100mg, 200mg và 400mg/kg trên chuột cống và chuột nhắt tăng acid uric máu, tăng tỷ lệ thanh thải acid uric và creatinin, đồng thời cải thiện tổn thương ở bệnh nhân bị thận.

Trong thảo dược này còn chứa chất quassinoid, được phân lập từ cây bách bệnh cho thấy tác dụng ức chế sự hấp thụ của urat trong các tế bào.

Ngoài ra, theo Đông y, trong mật nhơn có tính mát, tác dụng vào can thận, giúp điều trị hiệu quả chứng tê buồn chân tay, giảm sưng viêm tại các khớp, do vậy có thể đẩy lùi những cơn đau do gout cấp gây nên.

8. Các bài thuốc chữa bệnh từ mật nhân

8.1. Chữa những cơn đau nhức do gout

8.1.1. Mật nhân sắc nước uống

Bạn có thể sử dụng mật nhân để sắc nước uống đơn giản theo cách sau:

• Dùng 20g rễ mật nhân rửa sạch, sắc chung với 1,2 lít nước trong lửa nhỏ.
• Sắc đến khi còn 600ml thì tắt bếp
• Chia nhỏ uống hết trong ngày
• Nên uống khi còn ấm và dùng tới khi bệnh tình thuyên giảm.

8.1.2. Cây mật nhân ngâm rượu xoa bóp

Đối với tình trạng gout cấp khiến các khớp chân sưng tấy, nóng đỏ, người bệnh có thể sử dụng rễ cây ngâm rượu.

• Sử dụng 40g rễ mật nhân phơi khô, thái mỏng và sao vàng với 50g chuối hột phơi khô
• Trộn đều nguyên liệu trên và ngâm cùng 200ml rượu trắng
• Ngâm trong vòng 5 ngày là có thể dùng được
• Khi các khớp tay chân sưng đau, có thể dùng rượu mật nhân xoa bóp nhẹ để giảm đau, cải thiện tình trạng bệnh gout.
• Người bệnh có thể sử dụng rượu để uống, mỗi ngày uống từ 20-30ml.

8.1.3. Bột mật nhân pha uống

• Lấy vỏ thân và rễ của mật nhân phơi khô, sao vàng sau đó tán thành bột mịn
• Mỗi lần sử dụng lấy khoảng 10g bột pha với nước uống
• Nên sử dụng sau ăn, dùng liên tục tới khi cơn đau thuyên giảm.

8.2. Bài thuốc cải thiện chức năng gan

Sử dụng rễ và thân cây mật nhơn sắc nước uống.

Cách 1:

• Sử dụng 30g mật nhân sắc với 1 lít nước
• Sắc đến khi còn một nửa thì tắt bếp
• Nên dùng trong ngày, khi thuốc còn ấm

Cách 2:

• Lấy 10g mật nhân, 70g cà gai leo, 30g diệp hạ châu sắc với 1 lít nước
• Sắc đến khi còn một nửa thì tắt bếp
• Chia làm 3-4 lần dùng trong ngày, nên sử dụng khi còn ấm

8.3. Mật nhân chữa đau bụng đi ngoài, ăn không tiêu, chướng bụng

• Mật nhân 50g, vỏ quýt 100g, hoắc hương 100g, củ bồ bồ 100g, dây mơ 100g, dây rơm 100g, cam thảo nam 100g, hậu phác 100g, củ sả 50g, củ gấu 50g, tiêu lốt 50g
• Rửa sạch các nguyên liệu trên và phơi khô, tán thành bột mịn
• Mỗi lần sử dụng lấy 12g bột pha với nước nóng uống thay trà.

8.4. Mật nhân trị khí huyết kém, nóng trong người

• Lấy rễ mật nhân 6g, đậu đen 12g, rau muống biển 8g, hà thủ ô 10g, dây gùi 8g, cỏ xước 8g, rễ ô môi 8g, tang chi 8g, dây ký ninh 2g
• Sắc với lượng nước vừa đủ đến khi còn ½ thì tắt bếp
• Chia nhỏ thuốc uống hết trong ngày.

8.5. Hỗ trợ điều trị tiểu đường

• Sử dụng 20g mật nhân rửa sạch, thái mỏng, sao vàng sau đó sắc với nước
• Uống thay nước trà hằng ngày

8.6. Mật nhân giúp kích thích hệ tiêu hóa

Vị thuốc này cũng có tác dụng cải thiện hệ tiêu hóa, giảm các triệu chứng như chướng bụng, tiêu chảy…

• Sử dụng 20g rễ mật nhân, 10g quả chuối sứ khô nướng vàng
• Đem ngâm cùng 1 lít rượu trắng trong vòng 7 ngày
• Mỗi lần sử dụng 1 chén nhỏ khoảng 30ml, ngày 3 lần vào buổi sáng, trưa, tối.

8.7. Chữa rối loạn kinh nguyệt, kinh nguyệt không đều

• Sử dụng 15g rễ mật nhân sắc với lượng nước vừa đủ
• Sắc đến khi còn một nửa thì tắt bếp, chia nhỏ uống theo ngày
• Mỗi ngày sử dụng một thang, kiên trì dùng trong 5-7 ngày.

8.8. Chữa kiết lỵ, tiêu chảy từ quả 

• Quả mật nhân hãm hoặc sắc nước uống với lượng vừa phải
• Nên sử dụng từ 5-7 ngày để giảm triệu chứng tiêu chảy

8.9. Giúp tẩy giun, trị đầy hơi, khó tiêu, giải độc rượu

• Sắc rễ mật nhân với một ít nước đến khi cạn còn ½ thì tắt bếp
• Nên chia thành 2 lần uống trong ngày, nên uống khi còn ấm

8.10. Bài thuốc cải thiện sinh lý nam giới

• Dùng 40g mật nhân, 50g nhân sâm và 50g linh chi đen
• Tán mịn tất cả dược liệu trên và hoàn thành viên nang
• Sử dụng theo chỉ định của bác sĩ

8.11. Chữa chàm ghẻ, mẩn ngứa ở trẻ nhỏ

• Lấy một nắm lá cây mật nhân rửa sạch
• Đun với nước và sử dụng nước mật nhân để rửa vùng da bị tổn thương
• Có thể dùng phần bã chà xát nhẹ nhàng để tăng công dụng

9. Mua mật nhân ở đâu?

Mật nhân hiện nay được bán dưới dạng thảo dược phơi khô hoặc viên nang trong một số sản phẩm bảo vệ sức khỏe.

Mặc dù có nhiều công dụng trong việc hỗ trợ điều trị các bệnh lý xương khớp, sinh lý, da liễu nhưng trong bệnh gout, thảo dược này vẫn chưa được ứng dụng nhiều trong các sản phẩm. Chủ yếu mật nhân thường được bán dưới dạng thảo dược đã qua chế biến thành dạng khô hoặc cao.

Do đó, khi tìm mua những thảo dược này, bạn nên chú ý tới nơi sản xuất, hạn sử dụng và lựa chọn những đơn vị cung cấp uy tín, có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, sản phẩm nên có giấy phép đảm bảo chất lượng.

Khi đặt mua các sản phẩm trên website, bạn nên đặc biệt chú ý. Bởi hiện nay có rất nhiều thuốc, thảo dược trôi nổi trên thị trường, không rõ nguồn gốc, pha trộn nhiều loại kém chất lượng, nếu không cẩn thận sẽ rơi vào tình trạng “tiền mất tật mang”.

10. Lưu ý khi sử dụng

Cây mật nhân có tác dụng rất tốt trong việc hỗ trợ và điều trị bệnh gout, xương khớp và các bệnh lý về đường tiêu hóa. Tuy nhiên không phải trường hợp nào cũng có thể sử dụng. Bạn nên lưu ý một số điểm sau:

• Không dùng cây mật nhân cho phụ nữ có thai, đang cho con bú và trẻ em.
• Không nên sử dụng quá liều lượng, có thể gây ra tác dụng phụ. Theo nghiên cứu, mật nhân có thể an toàn khi dùng bằng đường uống với lượng thuốc trong tối đa 9 tháng và không an toàn khi sử dụng lượng lớn.
• Dùng nhiều có thể gây ngộ độc thủy ngân hoặc chì
• Đối với người dị ứng hoặc quá mẫn cảm với một số thành phần của thuốc nên tham khảo ý kiến của bác sĩ, dược sĩ chuyên môn.

11. Lời khuyên từ chuyên gia

Theo Ths.Bs Nguyễn Thị Hằng, bên cạnh sử dụng các bài thuốc mật nhân, đặc biệt khi chữa bệnh gout, người bệnh nên kết hợp với chế độ ăn uống sinh hoạt hợp lý.

Cây mật nhân có thể gây nên một số tác dụng phụ không mong muốn như:

• Nôn, buồn nôn
• Đau đầu, chóng mặt
• Kích ứng da
• Hạ đường huyết
• Ngộ độc, dễ ói mửa

Trong quá trình sử dụng cũng gặp phải trường hợp tương tác thuốc. Chính vì vậy, bạn nên liệt kê các sản phẩm đang sử dụng bao gồm thuốc kê đơn, sản phẩm bảo vệ sức khỏe.

Trên đây là một số thông tin về cây mật nhân và những bài thuốc từ dược liệu quý này. Bài viết chỉ mang tính chất tham khảo và không có tác dụng chỉ định của y học cổ truyền. Trước khi sử dụng thảo dược, bạn nên tham khảo ý kiến của các bác sĩ hoặc dược sĩ có chuyên môn để có lời khuyên hữu hiệu nhất.

XEM THÊM:

• Đẳng sâm – vị thuốc quý được ví như “nhân sâm” của người nghèo
• Lá sói rừng – vị thuốc tiêu viêm, giảm đau mạnh như tân dược
• Cốt toái bổ – vị thuốc quý nhiều tác dụng
• Cây Hy thiêm – Vị thuốc giúp hỗ trợ cải thiện bệnh xương khớp