Đau thượng vị cảnh báo bệnh gì? Tất tần tật những điều cần biết!

1. Đau thượng vị là gì? 

Đau thượng vị là cảm giác khó chịu, đau hoặc không thoải mái ở vùng thượng vị. Đây là vị trí nằm ở trung tâm bụng phía trên, ngay dưới xương ức và giữa hai cung sườn. Vùng thượng vị là nơi tập trung nhiều cơ quan quan trọng của hệ tiêu hóa như dạ dày, tá tràng, tụy và một phần gan.

Theo định nghĩa y khoa, vùng thượng vị được giới hạn bởi đường ngang nối hai điểm giữa xương sườn phía trên và đường ngang qua rốn phía dưới. Đau ở vị trí này có thể là biểu hiện của nhiều vấn đề sức khỏe khác nhau, từ nhẹ đến nặng.

Cảm giác đau thượng vị có thể xuất hiện dưới nhiều hình thức:

• Đau âm ỉ kéo dài
• Đau nhói từng cơn
• Cảm giác nóng rát, bỏng rát
• Cảm giác đầy tức, khó chịu
• Đau tăng lên hoặc giảm xuống sau khi ăn

Đau thượng vị không phải là một bệnh độc lập mà là triệu chứng của nhiều tình trạng bệnh lý khác nhau. Việc xác định chính xác nguyên nhân gây đau là rất quan trọng để có phương án điều trị hiệu quả.

Việc nhận biết dấu hiệu đau là bước quan trọng giúp đánh giá đúng mức độ bệnh lý.

2. Nguyên nhân đau vùng thượng vị thường gặp

Thực tế, có rất nhiều nguyên nhân có thể gây đau vùng thượng vị. Việc xác định nguyên nhân đau thượng vị chính xác giúp lựa chọn phác đồ điều trị hiệu quả.

Hầu hết các nguyên nhân đều xuất phát từ các vấn đề ở đường tiêu hóa trên. Trong đó chủ yếu bao gồm:

2.1 Đau thượng vị do trào ngược dạ dày

Bệnh trào ngược dạ dày thực quản là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây đau thượng vị. Tình trạng này xảy ra khi dịch vị từ dạ dày trào ngược lên thực quản khiến người bệnh cảm thấy buồn nôn, khó chịu, ợ hơi và đau tức nhiều vùng này.

2.2 Viêm loét dạ dày gây đau vùng thượng vị âm ỉ

Viêm loét dạ dày là tình trạng niêm mạc dạ dày bị tổn thương, hình thành các vết loét. Đây là nguyên nhân quan trọng gây đau thượng vị. Đặc điểm nổi bật là đau âm ỉ, nóng rát, có thể tăng lên khi đói hoặc sau khi ăn. Đôi khi có thể gây buồn nôn hoặc nôn.

2.3 Đau do rối loạn tiêu hóa, đầy hơi

Rối loạn tiêu hóa là tình trạng xuất hiện các triệu chứng khó chịu ở vùng bụng mà không có nguyên nhân rõ ràng.

Khi hệ tiêu hóa không hoạt động hiệu quả dẫn đến tình trạng đầy hơi, khó tiêu, chướng bụng, gây đau vùng thượng vị. Đây là một trong những lý do phổ biến khiến người bệnh đau vùng bụng này. Điển hình nhất là do ăn uống thiếu khoa học, ăn đồ nhiều dầu mỡ, đồ khó tiêu,…

2.4 Stress, lạm dụng rượu bia gây đau

Stress và lo âu kéo dài có thể ảnh hưởng tiêu cực đến hệ tiêu hóa, gây ra tình trạng đau thượng vị cấp tính. Khi cơ thể trong trạng thái căng thẳng, hệ thần kinh giao cảm được kích hoạt. Điều này làm tăng tiết acid dạ dày và giảm lưu lượng máu đến niêm mạc dạ dày. Dẫn đến viêm và đau.

Rượu bia cũng là một trong những tác nhân gây tổn thương trực tiếp đến niêm mạc dạ dày. Theo nghiên cứu y học, ethanol trong rượu có thể:

• Phá vỡ hàng rào bảo vệ niêm mạc dạ dày
• Tăng tiết acid dạ dày
• Gây viêm và loét niêm mạc
• Làm chậm quá trình lành vết thương

Lạm dụng rượu bia cấp tính có thể gây viêm dạ dày cấp với triệu chứng đau thượng vị dữ dội, buồn nôn và nôn. Sử dụng rượu bia mạn tính làm tăng nguy cơ viêm loét dạ dày và các biến chứng nghiêm trọng khác.

2.5 Đau thượng vị cảnh báo bệnh nguy hiểm

Phần lớn các trường hợp đau thượng vị thường lành tính, nhưng cũng có nhiều trường hợp đây là dấu hiệu cảnh báo nhiều bệnh lý nghiêm trọng.

Mặc dù phần lớn các trường hợp đau thượng vị có nguyên nhân lành tính, nhưng đôi khi triệu chứng này có thể là dấu hiệu cảnh báo của những bệnh lý nghiêm trọng cần được chẩn đoán và điều trị kịp thời:

• Ung thư dạ dày: Theo Tổ chức Y tế Thế giới, ung thư dạ dày là một trong những loại ung thư phổ biến và nguy hiểm. Các triệu chứng sớm thường mơ hồ như đau thượng vị kéo dài, chán ăn, sút cân không rõ nguyên nhân.
• Viêm tụy cấp: Đau thượng vị dữ dội, xuất hiện đột ngột, lan ra sau lưng, kèm theo buồn nôn và nôn có thể là dấu hiệu của viêm tụy cấp – một bệnh lý nguy hiểm cần phát hiện và xử lý kịp thời.
• Nhồi máu cơ tim: Đau thượng vị đôi khi có thể là biểu hiện không điển hình của nhồi máu cơ tim, đặc biệt ở người lớn tuổi, phụ nữ và bệnh nhân tiểu đường. Cần đặc biệt chú ý nếu đau kèm theo khó thở, đổ mồ hôi lạnh, choáng váng.
• Sỏi mật: Sỏi túi mật hoặc sỏi đường mật có thể gây đau thượng vị và hạ sườn phải, đặc biệt sau khi ăn thức ăn nhiều chất béo.

>> Tham khảo ngay: Cách giảm đau dạ dày cấp đơn giản tại nhà

3. Dấu hiệu nhận biết đau vị trí thượng vị

Việc nhận biết các dấu hiệu đau thượng vị thông thường là bước quan trọng đầu tiên. Điều này giúp bạn đánh giá đúng mức độ bệnh lý và áp dụng giải pháp cải thiện kịp thời:

3.1 Đau thượng vị khi đói và sau khi ăn

Đặc điểm về thời điểm xuất hiện cơn đau có thể giúp xác định nguyên nhân gây bệnh:

• Đau thượng vị khi đói: Thường gặp trong loét tá tràng. Cơn đau xuất hiện khi dạ dày trống rỗng, thường vào ban đêm hoặc sáng sớm. Thuyên giảm sau khi ăn hoặc uống thuốc kháng acid. Điều này xảy ra vì khi dạ dày không có thức ăn, acid dạ dày tiếp xúc trực tiếp với vết loét gây đau.
• Đau thượng vị sau khi ăn: Đặc trưng của loét dạ dày hoặc viêm dạ dày. Cơn đau xuất hiện từ 30 phút đến 2 giờ sau bữa ăn. Khi thức ăn vào dạ dày kích thích tiết acid. Acid này tác động lên niêm mạc bị tổn thương gây đau.

Việc ghi chép nhật ký theo dõi mối liên quan giữa cơn đau và bữa ăn sẽ giúp bác sĩ chẩn đoán chính xác hơn.

3.2 Buồn nôn, ợ hơi, ợ chua, nóng rát

Các triệu chứng đi kèm với đau thượng vị thường bao gồm:

• Buồn nôn và nôn: Xuất hiện do dạ dày bị kích thích hoặc do rối loạn vận động dạ dày. Trong một số trường hợp nghiêm trọng như loét dạ dày thủng hoặc hẹp môn vị, nôn có thể xuất hiện nhiều và kéo dài.
• Ợ hơi và ợ chua: Là biểu hiện phổ biến của trào ngược dạ dày thực quản. Khi dịch vị có tính acid trào ngược lên thực quản, người bệnh cảm thấy vị chua hoặc đắng ở họng, đặc biệt sau khi ăn hoặc khi nằm xuống.
• Nóng rát vùng thượng vị: Cảm giác nóng rát sau xương ức là triệu chứng điển hình của trào ngược dạ dày thực quản. Tình trạng này thường tệ hơn sau khi ăn no, khi nằm ngang hoặc cúi người.

3.3 Đau thượng vị lan ra sau lưng hoặc ngực

Đặc điểm lan tỏa của cơn đau có vai trò quan trọng trong chẩn đoán:

• Đau lan ra sau lưng: Thường gặp trong viêm tụy, loét tá tràng xuyên thấu hoặc sỏi mật. Đau do viêm tụy có đặc điểm lan tỏa theo dải ngang từ thượng vị ra hai bên lưng, giảm khi người bệnh ngồi cúi người về phía trước.
• Đau lan lên ngực: Có thể là dấu hiệu của trào ngược dạ dày thực quản hoặc trong một số trường hợp nghiêm trọng hơn. Cần phân biệt cẩn thận vì việc chẩn đoán nhầm có thể gây hậu quả nghiêm trọng.

>>> Xem thêm: Các vị trí đau sau lưng thường gặp – Đau ở đâu nguy hiểm nhất?

3.4 Khi nào cần đến bệnh viện?

Người đau thượng vị cần đến cơ sở y tế ngay lập tức nếu xuất hiện các dấu hiệu cảnh báo sau:

• Đau thượng vị dữ dội, xuất hiện đột ngột
• Nôn ra máu (màu đỏ tươi hoặc màu cặn cà phê)
• Đại tiện phân đen hoặc có máu
• Khó nuốt, nghẹn khi ăn
• Sụt cân không rõ nguyên nhân

Các dấu hiệu trên có thể là biểu hiện của các bệnh lý nghiêm trọng như xuất huyết tiêu hóa, thủng tạng rỗng, viêm tụy cấp hoặc nhồi máu cơ tim, cần được xử trí y tế khẩn cấp.

Các dấu hiệu trên có thể là biểu hiện của các bệnh lý nghiêm trọng cần được xử trí y tế khẩn cấp.

Ngoài ra, khi xuất hiện các triệu chứng đau thượng vị sớm, tái lại, người bệnh cần khám sớm:

• Đau thượng vị kéo dài trên 2 tuần không thuyên giảm
• Đau tăng dần về cường độ và tần suất
• Xuất hiện vàng da, vàng mắt
• Sốt cao kèm đau bụng
• Đau ngực, khó thở, đổ mồ hôi lạnh (nghi ngờ bệnh tim)

4. Chẩn đoán đau thượng vị dạ dày như thế nào?

Để điều trị đau thượng vị dứt điểm, việc xác định chính xác nguyên nhân là bắt buộc. Quá trình chẩn đoán đau thượng vị thường được thực hiện theo quy trình khoa học, kết hợp giữa thăm khám lâm sàng và các kỹ thuật cận lâm sàng hiện đại.

Chẩn đoán lâm sàng

Đầu tiên, bác sĩ sẽ tiến hành khám lâm sàng tỉ mỉ và hỏi chi tiết về bệnh sử, tính chất cơn đau (cấp tính, âm ỉ, có lan ra sau lưng hay không) và thói quen sinh hoạt. Sau đó, các phương pháp cận lâm sàng sẽ được chỉ định:

• Nội soi dạ dày – tá tràng: Đây là phương pháp chẩn đoán vàng chuẩn cho các bệnh lý dạ dày – tá tràng. Nội soi cho phép bác sĩ quan sát trực tiếp niêm mạc, phát hiện viêm loét, và có thể sinh thiết để kiểm tra H. pylori hoặc loại trừ ung thư.
• Xét nghiệm hơi thở (breath test) H. pylori: Là xét nghiệm không xâm lấn để phát hiện nhiễm vi khuẩn H. pylori, đặc biệt hữu ích cả trong chẩn đoán ban đầu và theo dõi sau điều trị diệt trừ vi khuẩn.

Thực hiện một số xét nghiệm 

Ngoài chẩn đoán lâm sàng về bệnh sử, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện các xét nghiệm khác như:

• Xét nghiệm máu: Giúp đánh giá tổng thể (công thức máu) và chức năng gan, tụy (men gan, men tụy) để loại trừ các nguyên nhân ngoài dạ dày.
• Siêu âm ổ bụng: Hỗ trợ đánh giá các cơ quan lân cận như gan, mật, tụy, phát hiện các bất thường như sỏi mật, sỏi tụy. Đây là xét nghiệm hỗ trợ quan trọng trong chẩn đoán phân biệt nguyên nhân đau thượng vị.
• X-quang hoặc CT scan: Chỉ được chỉ định trong các trường hợp nghi ngờ biến chứng nghiêm trọng như thủng tạng, tắc ruột hoặc khối u phức tạp.

Việc kết hợp linh hoạt các phương pháp này đảm bảo chẩn đoán chính xác nguyên nhân đau thượng vị. Từ đó đưa ra phác đồ điều trị phù hợp nhất.

Đau thượng vị cần đi khám sớm để xác định nguyên nhân và điều trị hiệu quả. 

5. Cách chữa đau thượng vị hiệu quả, nhanh chóng

Để chấm dứt dứt điểm tình trạng đau vị trí thượng vị, việc điều trị phải kết hợp chặt chẽ giữa phác đồ dùng thuốc tây và thay đổi lối sống, thói quen ăn uống lành mạnh.

5.1 Đau thượng vị uống thuốc gì?

Việc lựa chọn thuốc phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh. Bác sĩ có thể chỉ định các nhóm thuốc sau:

• Thuốc ức chế bơm proton (PPI): Omeprazole, lansoprazole, esomeprazole là các thuốc giảm mạnh tiết acid dạ dày. Đây là thuốc được ưu tiên trong điều trị loét dạ dày, loét tá tràng và GERD. Thời gian điều trị thường từ 4-8 tuần.
• Thuốc kháng H2: Ranitidine, famotidine giúp giảm tiết acid dạ dày bằng cách ngăn chặn tác động của histamin vào niêm mạc dạ dày. Thường được sử dụng trong các trường hợp viêm dạ dày nhẹ.
• Thuốc kháng acid: Các chế phẩm như Mylanta chứa nhôm hydroxide, magie hydroxide giúp trung hòa acid dạ dày, mang lại hiệu quả giảm đau nhanh chóng nhưng tác dụng ngắn.
• Thuốc bảo vệ niêm mạc: Sucralfate tạo lớp màng bảo vệ niêm mạc dạ dày. Rebamipide kích thích sản xuất chất nhầy, tăng cường khả năng tự bảo vệ của niêm mạc.
• Phác đồ diệt trừ H. pylori: Khi xét nghiệm dương tính với H. pylori, cần điều trị bằng phác đồ kết hợp thuốc ức chế bơm proton và hai loại kháng sinh (thường là amoxicillin và clarithromycin) trong 10-14 ngày.

Lưu ý quan trọng:

• Không tự ý mua thuốc và dùng thuốc kéo dài mà không có chỉ định của bác sĩ.
• Cần uống thuốc đầy đủ theo đơn, không tự ý ngừng thuốc khi triệu chứng thuyên giảm.
• Thông báo cho bác sĩ nếu có tác dụng phụ hoặc không đáp ứng với điều trị.

5.2 Điều chỉnh chế độ ăn, sinh hoạt 

Thay đổi chế độ dinh dưỡng và lối sống là yếu tố then chốt trong phòng ngừa đau thượng vị tái phát. Người bệnh cần lưu ý:

• Ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày thay vì ăn ít bữa lớn giúp giảm áp lực lên dạ dày.
• Nhai kỹ, ăn chậm và không ăn quá no. Điều này giúp quá trình tiêu hóa diễn ra nhẹ nhàng hơn.
• Tránh ăn khuya, đặc biệt không ăn trước khi đi ngủ 2-3 giờ để giảm nguy cơ trào ngược, đau thượng vị.
• Hạn chế thực phẩm cay nóng, chua, chiên rán và nhiều dầu mỡ.
• Tránh xa cà phê, trà đặc, đồ uống có gas và có cồn.
• Duy trì cân nặng hợp lý, giảm cân nếu thừa cân hoặc béo phì.
• Tránh mặc quần áo chật bụng vì có thể tăng áp lực lên vùng bụng, làm trầm trọng thêm triệu chứng đau.
• Không nằm ngay sau khi ăn để giúp thức ăn được tiêu hóa tốt hơn.
• Duy trì giấc ngủ đủ từ 7-8 giờ mỗi đêm, giữ tinh thần thoải mái, tránh stress. Vì yếu tố tâm lý cũng ảnh hưởng lớn đến hoạt động dạ dày.
• Duy trì các bài tập nhẹ nhàng như yoga, thiền, hít thở sâu,… Nhờ đó giúp cải thiện tiêu hóa, giảm căng thẳng và hỗ trợ điều trị đau thượng vị hiệu quả.

5.3 Hỗ trợ giảm đau bằng thảo dược

Bên cạnh phác đồ điều trị chính thống, nhiều người tìm kiếm các giải pháp tự nhiên để hỗ trợ giảm đau thượng vị bằng thảo dược và làm dịu các triệu chứng khó chịu như:

• Gừng: Có đặc tính chống viêm và hỗ trợ tiêu hóa. Nghiên cứu cho thấy gừng có thể giúp giảm buồn nôn và cải thiện vận động dạ dày.

Gừng có đặc tính chống viêm, hỗ trợ tiêu hóa giúp giảm buồn nôn, dịu cơn đau.

• Cam thảo: Chứa glycyrrhizin có tác dụng bảo vệ niêm mạc dạ dày và chống viêm. Tuy nhiên, cần thận trọng khi sử dụng lâu dài vì có thể gây tăng huyết áp.
• Bạc hà: Có thể giúp giảm co thắt cơ trơn, làm dịu triệu chứng đầy hơi và khó tiêu. Tuy nhiên, cần tránh ở người bị trào ngược dạ dày. Vì bạc hà có thể làm giãn cơ vòng thực quản dưới. Điều này khiến acid dễ dàng trào ngược lên gây ợ nóng nhiều hơn.

Lưu ý: Các phương pháp thảo dược chỉ mang tính chất hỗ trợ, không thay thế điều trị y học chính thống. Cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng, đặc biệt khi đang dùng các thuốc điều trị khác để tránh tương tác thuốc.

5.4 Lưu ý quan trọng khi trị đau vùng thượng vị

Đau vùng thượng vị là một triệu chứng đa nguyên nhân, do đó, để khắc phục tận gốc và điều trị dứt điểm, điều quan trọng nhất là phải thăm khám chuyên khoa để xác định chính xác căn nguyên gây bệnh. Chỉ khi có chẩn đoán chính xác (thông qua nội soi và xét nghiệm), bạn mới có thể kiểm soát và điều trị bệnh hiệu quả.

Nếu chỉ có các triệu chứng nhẹ, hãy ưu tiên thay đổi lối sống trước. Nếu tình trạng bệnh không thuyên giảm sau 1-2 tuần điều chỉnh, hãy đi khám sớm để được bác sĩ đưa phác đồ điều trị phù hợp.

Để quá trình điều trị đau vùng thượng vị đạt hiệu quả tối ưu và phòng ngừa bệnh tái phát, người bệnh cần tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc sau:

• Tuân thủ phác đồ thuốc: Tuyệt đối không tự ý ngưng sử dụng thuốc theo đơn của bác sĩ. Ngay cả khi các triệu chứng đau vùng thượng vị đã thuyên giảm. Việc dừng thuốc giữa chừng, đặc biệt là kháng sinh diệt H. pylori, có thể dẫn đến kháng thuốc. Điều này khiến bệnh trở nên khó chữa hơn.
• Tái khám định kỳ: Cần tái khám đúng hẹn để bác sĩ đánh giá tiến triển của bệnh. Từ đó điều chỉnh liều lượng thuốc và thực hiện các xét nghiệm cần thiết sau khi kết thúc phác đồ điều trị.

6. Giải đáp các câu hỏi thường gặp về đau thượng vị

Dưới đây là một số thắc mắc thường gặp của người đau thượng vị:

6.1 Cách chữa đau vùng thượng vị tại nhà giúp giảm đau nhanh?

Khi cơn đau thượng vị xuất hiện đột ngột nhưng chưa quá nghiêm trọng, bạn có thể áp dụng một số biện pháp sơ cứu tại nhà. Dưới đây là một số mẹo hỗ trợ giảm đau nhanh chóng:

• Điều chỉnh tư thế: Ngồi thẳng lưng, nới lỏng quần áo chật để giảm áp lực lên vùng bụng và dạ dày.
• Chườm ấm/Uống nước ấm: Uống một cốc nước ấm hoặc trà gừng ấm nhẹ có thể giúp làm dịu và giảm co thắt dạ dày.

Nếu cơn đau dữ dội, kèm theo nôn ra máu, hoặc khó thở,… Đây là dấu hiệu nguy hiểm và bạn cần đến bệnh viện ngay lập tức. Cần đặc biệt lưu ý không nên tự ý điều trị tại nhà.

6.2 Đau vùng thượng vị kéo dài bao lâu thì khỏi?

Thời gian phục hồi khi điều trị đau thượng vị phụ thuộc hoàn toàn vào nguyên nhân gây bệnh và sự tuân thủ điều trị của bệnh nhân:

• Khó tiêu/Đầy hơi: Các cơn đau có thể tự khỏi sau vài giờ hoặc một ngày.
• Viêm loét dạ dày: Cần một liệu trình dùng thuốc PPIs từ 4 đến 8 tuần để các vết loét lành lại.
• Trào ngược dạ dày (GERD): Đây là bệnh mãn tính, có thể cần điều trị duy trì trong thời gian dài (vài tháng hoặc hơn). Điều này giúp kiểm soát triệu chứng và ngăn ngừa đau thượng vị tái phát.

Chỉ có chẩn đoán chính xác mới xác định được thời gian điều trị. Đừng trì hoãn việc thăm khám nếu cơn đau kéo dài hơn vài ngày.

Kết luận

Đau thượng vị là triệu chứng của rất nhiều bệnh lý khác nhau. Do đó để tránh các biến chứng nguy hiểm, bạn cần chủ động đến gặp bác sĩ ngay khi có triệu chứng kéo dài. Việc tuân thủ nghiêm ngặt chỉ định điều trị của bác sĩ chuyên khoa, kết hợp với điều chỉnh chế độ ăn uống và sinh hoạt hợp lý, chính là biện pháp hiệu quả nhất để kiểm soát triệu chứng đau thượng vị và ngăn ngừa tái phát.

(Bài viết này chỉ mang tính chất tham khảo. Nếu bạn mắc bệnh trào ngược dạ dày mãn tính hoặc có các triệu chứng nghiêm trọng, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia tiêu hóa để có phác đồ điều trị và lời khuyên chính xác nhất.)

>> Xem thêm:

• Vị trí đau bụng thường gặp và các bệnh lý tiêu hóa liên quan
• Rát họng do trào ngược dạ dày – Nguyên nhân do đâu, khắc phục thế nào?
• Tại sao loét tá tràng đau khi đói? 4 Cách giảm đau nhanh và an toàn